Wybieramy się na jaskiniową wycieczkę

Wstęp

Na pewno zwiedziłeś kiedyś jakąś jaskinie ze schodami i ścieżkami. Taką oświetloną reflektorami, przeznaczona dla każdego turysty łącznie z matkami i dziećmi. Czy wtedy nie marzyłeś o przeżyciu własnej jaskiniowej przygody bez tych ułatwień? Może przed oczyma wyobraźni stanęli Ci "prawdziwi dzielni grotołazi" walczący z niesamowitymi jaskiniowymi trudnościami i odkrywający podziemne tajemnice. Czy ty również możesz spróbować czegoś takiego? Czy możesz przeczołgać się przez ciasne przełazy i pokonać niedostępne kominy by dotrzeć do miejsc, które widziały tylko oczy nielicznych, lub zgoła niczyje?
Takim obszarem w Polsce, gdzie każdy może spróbować podziemnej przygody, jest teren Wyżyny Krakowsko - Wieluńskiej. Poniżej znajdziesz propozycje kilku jaskiniowych wycieczek i garść porad jak jaskinie zwiedzić sprawnie i bezpiecznie.

Porady praktyczne dla zwiedzających jaskinie nieturystyczne Jury

Zanim wybierzemy się na jaskiniowa wycieczkę proponuje zapoznać się z poradami jak tego dokonać w taki sposób, aby nic przykrego się nie stało. Pamiętaj! Pokonywanie jaskiń nie przystosowanych do ruchu masowego może być niebezpieczne. Odwiedzanie jaskiń pionowych bez właściwego przygotowania sprzętowego i doświadczenia w jego używaniu może skończyć się poważnym wypadkiem, również śmiertelnym!. Poniższy tekst oparty jest na fragmencie książki M. Szelerewicza i A. Górnego "Jaskinie Wyżyny Krakowsko - Wieluńskiej".

Jaskinie spotykane na Wyżynie Krakowsko - Wieluńskiej są w przeważającej większości niewielkie. Jedynie 47 spośród nich mierzy 100 m i więcej długości. Poznanie wszystkich sal i korytarzy jednej z największych jaskiń Wyżyny - Wierzchowskiej Górnej, zajmuje 3 do 4 godzin. Podobnego czasu wymaga pokonanie jaskiń, w których spotykamy rożne trudności techniczne. Jaskinie te są z reguły niewielkie, toteż ich zwiedzenie, chociaż wymaga przygotowania wspinaczkowego, jest stosunkowo proste. Nie należy ich jednak lekceważyć, gdyż - mimo niewielkich rozmiarów studni czy progów - każda nieostrożność czy zaniedbanie może być przyczyna groźnych w skutkach wypadków.
Na terenie Jury w razie wypadku pomocy udziela Jurajskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Pod względem przebiegu korytarzy wyróżniamy dwie grupy jaskiń: rozwinięte poziomo lub pionowo. Do pierwszej zaliczane są takie, w których korytarze przebiegają na jednym poziomie. Wartością charakteryzującą wielkość tego typu jaskiń jest ich długość, będąca sumą długości sal i korytarzy. Zdecydowana większość jaskiń Wyżyny ma charakter systemów poziomych. W jaskiniach o rozwinięciu pionowym korytarze przebiegają na rożnych poziomach, mogą one opadać lub wznosić się do góry albo przechodzić w pionowe odcinki wiodące w dół (studnie) lub do góry (kominy). Z zasady jaskinie takie wymagają zastosowania sprzętu wspinaczkowego: lin do zjazdów i asekuracji oraz drabinek lub przyrządów do wychodzenia. Do długości tych jaskiń są wliczane odcinki pionowe (studnie, kominy), które należy pokonać w trakcie zwiedzania. Drugą wielkością charakteryzującą jaskinie pionowe jest głębokość mierzona od poziomu otworu wejściowego, a niekiedy też deniwelacja.

W jaskiniach spotykamy ciasne i niskie korytarze, których pokonanie wymaga czołgania się lub przeciskania przez szczeliny. Przechodzą one czasami w zwężenia, których pokonanie stwarza trudności. Miejsca te zwane są zaciskami. Wydatne zwężenia w jednym tylko miejscu to zaciski punktowe, natomiast ciągnące się na pewnym odcinku nazywane są liniowymi. Stosowana jest trzystopniowa klasyfikacja trudności zacisków: od ZI do ZIII, przy czym te ostatnie są zaciskami skrajnie trudnymi, możliwymi do przejścia tylko przez osoby wyjątkowo szczupłe i o doskonalej sprawności fizycznej, ścisłość klasyfikacji tego rodzaju jest bardzo problematyczna; daje ona jednak pewne wyobrażenie o trudnościach, jakie przedstawia przejście określonego fragmentu jaskini.

Wielu turystów zwiedza jaskinie przypadkowo, korzystając że znajdują się one przy szlaku ich wędrówki. Najczęściej zwiedzanie to ogranicza się do poznania łatwo dostępnych partii. Dla uprawiania turystyki jaskiniowej w takim zakresie wystarczy posiadanie dobrego źródła światła, którym może być latarka elektryczna. Należy jednak zaopatrzyć się w zapasowe źródło światła, konieczne w przypadku awarii latarki. Gwarantuje nam ono bezpieczny powrót, który po ciemku nawet z niewielkiej jaskini jest bardzo kłopotliwy, a niekiedy wręcz niebezpieczny. Rolę zapasowego oświetlenia świetnie spełnia zwykła świeca i zabezpieczone przed wilgocią zapałki.

Dla dokładniejszego poznawania jaskiń konieczny jest już odpowiedni ekwipunek: dobre i pewne źródło światła, hełm ochronny, specjalne ubranie nie krępujące ruchów oraz sprzęt wspinaczkowy.

Latarka elektryczna trzymana w ręce jest przy dłuższym pobycie pod ziemia niewygodna, zwłaszcza jeśli musimy pomagać sobie rękami przy pokonywaniu trudniejszych fragmentów jaskini. Bardzo wygodne są latarki typu "czołówka", mocowane guma na głowie lub hełmie. Używanie takich latarek stwarza wrażenie lepszego oświetlenia, gdyż światło pada tam, gdzie kierujemy głowę. Zasadnicza wada wszelkiego rodzaju latarek elektrycznych jest stosunkowo wąski snop światła, który często nie jest w stanie rozjaśnić całej przestrzeni. O wiele lepsze światło; jasne i we wszystkich kierunkach, doje lampa karbidowa. Obecnie możliwe są do nabycia zestawy oświetleniowe (w Polsce głownie firmy Petzl, rzadziej innych) przeznaczone dla grotołazów. Zestaw taki składa się z wytwornicy acetylenu noszonej przy uprzęży połączonej wężykiem z palnikiem na kasku. W skład zestawu wchodzi również reflektor elektryczny (w zestawie Petzl'a podwójny z żarówką halogenową i oszczędną klasyczną). Zestaw taki jest sprzętem najczęściej używanym przez grotołazów na całym świecie. Jego wadą jest bardzo wysoka cena (ponad 500 zł). Jeśli nie posiadamy całego zestawu, niezależnie od rodzaju posiadanego światła podstawowego należy pamiętać o oświetleniu zapasowym i zapasie baterii, żarówek czy palników do lampy karbidowej.

Ze względów bezpieczeństwa bardzo wskazane jest stosowanie hełmu ochronnego, najlepiej typu używanego w przemyśle, lub wspinaczkowego. Zabezpiecza on przed przypadkowym uderzeniem o strop, ponadto łatwo przymocować na nim lampę. W jaskiniach pionowych, z uwagi na zagrożenie jakie stwarzają spadające kamienie, hełm powinien stanowić obowiązkowe wyposażenie każdego grotołaza.

Nieodzowne jest posiadanie specjalnego ubrania ochronnego. Najbardziej przydatny w jaskiniach jest kombinezon jednoczęściowy. Jego zalety docenimy podczas przejść przez zaciski. Kiedy przewidujemy dłuższy pobyt w jaskini, należy uwzględnić stosunkowo niską temperaturę panującą we wnętrzu i przygotować stosowną odzież pod kombinezon.

Organizowanie wypraw do trudniejszych, pionowo rozwiniętych jaskiń wymaga - jak wspomniano - użycia sprzętu wspinaczkowego. Konieczne będą liny do zjazdów i asekuracji oraz - do wychodzenia - przyrządy zaciskowe lub rzadko dzisiaj stosowane drabinki. W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił bardzo dynamiczny rozwój wszelkiego rodzaju sprzętu technicznego stosowanego przez grotołazów; spowodowane to zostało wymogami długich akcji w jaskiniach o silnym rozwinięciu pionowym i wielkim nagromadzeniu trudności. Do zjazdów stosuje się rolkowe przyrządy, wychodzenie po linie odbywa się przy użyciu rożnego rodzaju przyrządów zaciskowych. Przy zjazdach i wychodzeniu stosuje się uprzęże o specjalnej konstrukcji, wykonane z nylonowej taśmy (inne niż do wspinaczki). Jaskinie Jury nie wymagają od grotołazów tak bogatego wyposażenia. Wystarczy niewielkie ilości sprzętu oraz posiadanie podstawowych wiadomości i praktyki w pokonywaniu pionowych studni. Są one podstawowym warunkiem bezpiecznego pokonania jaskini. Lekceważenie zasad bezpieczeństwa i zapuszczanie się do pionowych studni bez odpowiedniego przygotowania i sprzętu stanowi bardzo poważne zagrożenie zdrowia i życia uczestników takiej wycieczki. Do pokonania większości pionowych jaskiń Wyżyny wystarczy sprzęt używany do wspinaczki skałkowej (lina, uprząż, ósemka) plus dwa przyrządy samozaciskowe (np. Poignee i Croll). Opisywanie technik pokonywania studni i zasad wspinaczki nie jest tematem niniejszego opracowania. Są to umiejętności, które można nabyć pod okiem instruktora na odpowiednich kursach.

Ze zwiedzaniem jaskiń wiążą się, u osób nie obytych z tego typu środowiskiem, kłopoty z orientacja. Jaskinie Wyżyny posiadają prosty układ korytarzy i nie należy obawiać się zabłądzenia. Dostępne plany pozwalają jeszcze przed zwiedzaniem poznać przebieg korytarzy, a posługiwanie się nimi we wnętrzu całkowicie wyklucza niespodzianki. Najbardziej zawikłany układ korytarzy posiadają jaskinie Wierna, Wierzchowska Górna i Kryształowa. Niesamowite opowieści o braku powietrza w jaskiniach, jakie możemy usłyszeć od okolicznych mieszkańców, są w zupełności bezpodstawne. Prawie w każdej jednootworowej jaskini możemy stwierdzić przepływ powietrza, mimo ze pozornie nie posiada ona szerszego kontaktu z powierzchnia. Jedynie w ciasnych, pionowych studniach lub w niewielkich salkach, których dalszy ciąg całkowicie zamyka gliniaste namulisko, możemy podczas dłuższej obecności zauważyć pewne niedostatki powietrza, co jednak nie stanowi poważniejszego zagrożenia.

Nie grozi też w jaskiniach Wyżyny niebezpieczeństwo zawalenia się korytarzy czy też odpadanie bloków ze ścian lub stropu. Sposób powstawania jaskiń i charakter skał wykluczają tego typu ewentualności. Najpoważniejsze zagrożenia kryją w sobie próżnie o rozwinięciu pionowym; szczególnie niebezpieczne są jaskinie rozwinięte wzdłuż pionowych, głębokich i wąskich szczelin, gdzie kolejne, coraz niższe poziomy tworzą półki i mosty z zaklinowanych bloków oraz rumoszu. W jaskiniach tego typu należy liczyć się z możliwością oberwania takiego mostu czy polki. Dlatego wszelka działalność w nich powinna być prowadzona z niesłychaną ostrożnością.

Przy pokonywaniu wszelkich pionowych elementów jaskini zawsze istnieje możliwość strącenia przez linę lub osobę z niej korzystającą kamieni, dlatego należy stosować zasadę, aby reszta uczestników znajdowała się poza zasięgiem spadających kamieni. Podobne niebezpieczeństwa spotkać można w częściach jaskini posiadających charakter zawaliskowy - również i tutaj każdą działalność powinna cechować ostrożność i odpowiednia rozwaga. Duże ryzyko stanowi wciskanie się w nieznane korytarze, szczególnie prowadzące ku dołowi. Nie należy nigdy przeceniać swych możliwości, gdyż wycofanie może okazać się bardzo kłopotliwe, a niekiedy wręcz niemożliwe. Dlatego bezpieczniejsze jest pokonywanie takich fragmentów jaskini nogami w przód; metoda ta wprawdzie ogranicza bardzo pole widzenia, lecz pozwala na wycofanie się bez większych trudności.

Niezależnie od tego, czy naszym celem są obiekty większe czy też małe schroniska - nie wolno do jaskiń udawać się samotnie. W przypadku np. utknięcia w zacisku często tylko pomoc drugiej osoby może wybawić poszkodowanego z opresji. Przy wycieczkach do trudniejszych jaskiń, zwłaszcza pionowych, dobrze jest pozostawić wiadomość o planowanym celu wycieczki. Zabezpieczy to nas przed kłopotami z wyjściem w przypadku uszkodzenia liny lub jej złośliwego odcięcia. Można też pozostawić jednego z uczestników przy otworze, co daje te dodatkową korzyść, że możemy zostawić plecaki na zewnątrz, bez obawy o ich los.

Dla osób wprawnych we wspinaczce klasyczne wyjście z niemal wszystkich pionowych jaskiń Wyżyny nie powinno nastręczać większych kłopotów, mamy w nich bowiem do czynienia z drogami o trudnościach III - IV (wg przyjętej skali trudności dróg wspinaczkowych). Jedynie trudności wyjścia z jaskiń Studnisko i Studnia Szpatowców wynoszą VI.2 i VI.2+, a wiec są dla przeciętnych osób nie do pokonania.

W czasie zwiedzania jaskiń należy bezwzględnie przestrzegać zasad ochrony przyrody. Trzeba wiec przypomnieć, ze niedopuszczalne jest zwłaszcza niszczenie szaty naciekowej wyłamywanie nacieków (i tak trafia potem na śmietnik) czy też umieszczanie na nich pamiątkowych inicjałów. Zbieraczom osobliwości przyrodniczych można natomiast polecić bardzo liczne wyrobiska pozostałe po eksploatacji kalcytu, gdzie na wysypiskach utworzonych podczas sortowania szpatu można znaleźć wiele ciekawych okazów - zarówno kryształów kalcytu, jak i rożnych, niekiedy bardzo ładnych form naciekowych. Nie należy również rozkopywać namulisk jaskiniowych. Prowadzi to do całkowitego zniszczenia ich wartości naukowej, a ewentualnie pozyskane w ten sposób zabytki praktycznie nie przedstawiają żadnej wartości, gdyż określenie przez specjalistów ich stratygrafii staje się po wydobyciu z namuliska niemożliwe. Nie wolno też używać w jaskiniach kopcących lamp czy pochodni ani rozpalać ognisk wewnątrz lub przy samym otworze. Zapach i dym mogą utrzymywać się we wnętrzu przez kilka dni, powodując spustoszenie wśród fauny. Należy pamiętać również, aby nie niepokoić nietoperzy zamieszkujących jaskinie; można sądzić, ze zatrucie atmosfery wraz z konsekwencjami ludzkiej bezmyślności są powodem coraz rzadszego występowania tych zwierząt.

Interesujący się jaskiniami Wyżyny turyści czy młodzi grotołazi nie związani z żadnymi klubami jaskiniowymi dokonują niekiedy ciekawych odkryć lub spotykają się z rożnymi informacjami dotyczącymi jaskiń. Odkrycia i informacje te często nie zostają należycie spożytkowane. Można wiec skierować tu apel do indywidualnych odkrywców i posiadaczy rożnych ciekawych informacji speleologicznych - o udostępnienie ich kolegom z klubów, które zajmują się inwentaryzacja jaskiń. Informacje te, odpowiednio wykorzystane, wnieść mogą znaczny wkład do poznania podziemnego Świata Wyżyny.

Propozycje wycieczek

1. Okolice Olsztyna pod Częstochową - bez liny

• Dojazd
  Z Częstochowy autobusem miejskim do Olsztyna. Dalej piechota.
• Dzień pierwszy - na północ od Olsztyna
  1. Jaskinia w Zielonej Górze - dojście od wsi Kusięta przez tory kolejowe czerwonym szlakiem do widocznej z daleka Zielonej Góry. W tej poziomej jaskini występuje niespotykany nigdzie w Polsce las kolumn naciekowych.
  2. Jaskinia Towarna - na drugim końcu Kusiąt znajdują się góry Towarne, dwa wzniesienia, w których od strony przeciwnej niż droga asfaltowa widoczny jest obszerny otwór jaskini. Wnętrze jaskini podobne jest do mieszkania zbójników z serialu "Janosik". Pozostała część jaskini wymaga czołgania się.
  3. Jaskinia Cabanowa - Otwór leży na przeciwnej stronie wzgórza niż poprzednia jaskinia. Do środka prowadzi ciekawy, choć ciasny meander. Dalej znajduje się sala z ładnymi naciekami.
• Inne atrakcje
  Ładne widoki. Zamek w Olsztynie (na jesieni pokaz ogni sztucznych i laserów, obecnie przeniesiony na lotnisko częstochowskie w Rudnikach).
• Dzień drugi - na południe i wschód od Olsztyna.
  Przechodzimy na południe od Olsztyna do "Gór Sokolich".
  4. Jaskinia Olsztyńska - Niegdyś najładniejsza w Polsce, obecnie bardzo zniszczona, ale i tak robi wrażenie. Połączona jest bardzo ciasnym przełazem z Avenem Wszystkich Świętych, do którego pokonania niezbędna jest lina.
  5. Jaskinia Komarowa - dojście drogą od poprzedniej na wschód. Poziomy korytarz ogrodzony ładnymi skalami.
  6. Jaskinia w Kielnikach - przechodzimy od Olsztyna na wschód do niewielkiego nieczynnego kamieniołomu.
  
• Inne atrakcje
  W Górach Sokolich znajduje się wiele innych jaskiń. Większość z nich jest trudna technicznie do pokonania (b. dobre obycie z lina) niestety ze względów ochrony przyrody wstęp do nich jest zakazany.

2. Okolice Mirowa i Podlesic - dla obytych z lina

• Dojazd
  Z Częstochowy lub Katowic pociągiem do Zawiercia lub Myszkowa. Dalej autobusem do Mirowa lub Niegowej. Nie powinno być z tym większego problemu.
• Dzień pierwszy
  1. Jaskinia Piętrowa Szczelina - dojście od skrzyżowania szlaków czerwonego z niebieskim kilkadziesiąt metrów w górę stoku. Otwór niewielki w wykrocie. Jaskinia jest jedna z największych i najciekawszych na Jurze. Do pokonania szczeliny we wstępnych partiach potrzebna jest lina, umiejętności wspinaczkowe, zjazdu i wychodzenia. Chociaż obecnie znane jest też zejście wymagające jedynie znajomości zapieraczki, za to bardzo uciążliwe przy wychodzeniu.
  2. Jaskinia Kamiennego Gradu - dojście podobnie jak do Piętrowej Szczeliny, otwór znajduje się niżej i bliżej drogi. Jaskinia nie jest duża, lecz niemal łączy się poprzednią. Do pokonania studni potrzebna jest lina i umiejętności zjazdu i wychodzenia.
  3. Jaskinia Księdza Borka - dojście jest niezwykle trudne orientacyjnie, a sam otwór widoczny dopiero z bliska. Sama jaskinia jest dość ciekawa i przypomina charakterem obiekty tatrzańskie. Do pokonania pochylni lina nie jest konieczna, lecz ze względu na stromość - wskazana.
  4. Jaskinia Sucha - dojście wzdłuż szlaku czerwonego z Mirowa do Bobolic. Otwór znajduje się w murze skalnym ciągnącym się przy szlaku w jego końcowej części. W jaskini najciekawsza jest rura opadająca na dno. Lina nie jest konieczna, ale może być pomocna.
  
• Inne atrakcje
  Teren jest bardzo malowniczy. Na szczególną uwagę zasługują ruiny zamków w Mirowie i Bobolicach.
• Dzień drugi
  Przemieszczamy się w okolice Podlesic i Góry Zborów. Tutaj znajdują się kolejne, warte odwiedzenia obiekty jaskiniowe:
  5. Jaskinia Głęboka - Jaskinia znajduje się w starym kamieniołomie nieopodal drogi asfaltowej ok. 1 km od Podlesic w stronę Myszkowa. Otwór widoczny jest z daleka. Na przekor nazwie jest to obszerna pozioma próżnią.
  6. Jaskinia Sulmowa - Otwór leży w zapadlisku po przeciwnej stronie drogi niż jaskinia Głęboka. Jaskinia nie jest wielka, ale pozwala potrenować techniki poruszania się po szczelinowatych korytarzach bez liny.
  7. Studnia Szpatowców - Jaskinia znajduje się po przeciwnej stronie doliny niż poprzednia. Składa się z pochylni i pojedynczej głębokiej studni, której pokonanie wymaga dobrej znajomości technik linowych. Uwaga ! W jaskini miały miejsce już trzy śmiertelne wypadki podczas prób penetracji bez odpowiedniego wyposażenia lub umiejętności.
  
• Inne atrakcje
  Okolica Góry Zborów to mekka polskich wspinaczy skałkowych. Obfitość formacji skalnych powoduje, ze latem oblegają je całe tłumy amatorów wspinaczki.

3. Dolinki Podkrakowskie - jaskinie urozmaicone

• Dojazd
  Z Krakowa PKS-em, lub prywatnymi liniami autobusowymi z pod wiaduktu na Bronowicach w Krakowie.
• Dzień pierwszy
  1. Jaskinia Wierzchowska Górna - dojście szlakiem od miejscowości Murownia. Jaskinia jest jedną z największych na Jurze. Zwiedzamy ja z przewodnikiem. Choć nacieków posiada bardzo mało, warto odwiedzić ją ze względu na urozmaicony układ korytarzy.
  1a. Nieopodal można odwiedzić ciekawą poziomą jaskinie Mamutowa
  2. Jaskinia Łabajową - w górnej części Doliny Będkowskiej jest pojedynczym, ale bardzo obszernym tunelem w skale.
  3. Jaskinia Nietoperzowa - przeznaczona do zwiedzania z przewodnikiem. Warto ja odwiedzić dla obszernych korytarzy i imponującego otworu wejściowego.
  4. Jaskinia Na Tomaszówkach Dolnych - to bardzo sympatyczna "myta" jaskinka. Do pokonania 9 m studni potrzebna jest lina. Końcowe partie przegrodzone są niezwykle trudnymi zaciskami. Jeśli nie jesteś niezwykle szczupły i sprawny, lepiej się tam nie zapuszczaj.
  5. Jaskinia Nad Źródłem - jaskinia pionowa. Znajduje się nad wywierzyskiem Będkówki niemal na szczycie stoku za droga. Do zjazdu i pokonania progu potrzebna jest lina. Jaskinia jest dość ciasna.
  6. Jaskinia Dziewicza - to jeden poziomy korytarz. Na uwagę zasługuje ciekawy otwór.
• Inne atrakcje
  Przepiękna okolica. Warto zatrzymać się nad krasowym wywierzyskiem Będkówki.
• Dzień drugi
  Przemieszczamy się w okolice Racławic.
  7. Jaskinia Racławicka - jaskinia pionowa, bardzo niebezpieczna. Zjazd wymaga liny i umiejętności przepinania się. Na dnie studni znajduje się obszerna sala.
  8. Jaskinia Kryspinowska - jeśli mamy samochód lub więcej czasu można wybrać się do bardzo ciekawej jaskini Kryspinowskiej. Jej korytarze tworzą labirynt poprzecinany jeziorkami.
  

Zakończenie

Mamy nadzieje, że każdy znajdzie coś dla siebie wśród proponowanych wycieczek. Życzymy bezpiecznego zwiedzania i zadowolenia, które spowoduje, ze skierujesz swe kroki na kurs do najbliższego klubu taternictwa jaskiniowego.

POWRÓT WYŻEJ: tutaj możesz wrócić do menu dla amatorów.

POWRÓT NA STRONĘ GŁÓWNĄ: tutaj możesz wrócić na stronę tytułową.